الفصل السابع: ما ینبغی بعد الأکل7 / 1شُکرُ اللّه عزّوجلِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الطّاعِمُ الشّاکِرُ بِمَنزِلَهِ الصّائِمِ الصّابِرِ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :الطّاعِمُ الشّاکِرُ لَهُ مِنَ الأَجرِ کَأَجرِ الصّائِمِ المُحتَسِبِ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الطّاعِمُ الشّاکِرُ أفضَلُ مِنَ الصّائِمِ الصّامِتِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ المُؤمِنَ لَیَشبَعُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ فَیَحمَدُ اللّهَ ، فَیُعطیهِ اللّهُ مِنَ الأَجرِ ما لا یُعطِی الصّائِمَ ، إنَّ اللّهَ شاکِرٌ عَلیمٌ یُحِبُّ أن یُحمَدَ. (4)
.
1- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 561 ح 1764 ، صحیح ابن حبّان : ج 2 ص 16 ح 315 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 125 ح 7811 ، السنن الکبری : ج 4 ص 504 ح 8518 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 3 ص 256 ح 6425 ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 165 .
2- .الکافی : ج 2 ص 94 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، قرب الإسناد : ص 74 ح 237 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، ثواب الأعمال : ص 216 ح 1 ، تحف العقول : ص 364 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 22 ح 1 ؛ مسند ابن حنبل : ج 7 ص 24 ح 19036 ، تهذیب الکمال : ج 3 ص 117 الرقم 456 عن سنان بن سَنّه وفیهما «الصابر» بدل «المحتسب» ، کنز العمّال : ج 3 ص 256 ح 6426 .
3- .تحف العقول : ص 48 ، المحاسن : ج 2 ص 214 ح 1640 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 25 .
4- .المحاسن : ج 2 ص 214 ح 1641 عن جابر بن یزید عن الإمام الباقر علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 66 ح 99 وفیه «ما یعطی» بدل «مالا یعطی» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 26 .
ص: 9
ادامه عنوان غذا خوردن
فصل هفتم: نکاتی که بعد از خوردن باید رعایت شود
7 / 1 گزاردن شکر خدا
فصل هفتم: نکاتی که بعد از خوردن باید رعایت شود7 / 1گزاردن شکر خداوندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سیر سپاس گزار ، به سانِ روزه دار شکیباست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سیر سپاس گزار ، مزدش همانند مزد روزه داری است که به خاطر خدا روزه گرفته باشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سیر سپاس گزار ، برتر از روزه دار خاموش [از ذکر و سپاسگویی خدا ]است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، سیر می خورد و می آشامد و شکر خدا را به جا می آورد ، و خداوند به او مزدی می دهد که به روزه دار نمی دهد . خداوند ، سپاس گزار و داناست و دوست دارد که [از او] سپاس گزاری شود .
.
ص: 10
عنه صلی الله علیه و آله :إذا رُفِعَتِ المائِدَهُ فَقُل : الحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ ، اللّهُمَّ اجعَلها نِعمَهً مَشکورَهً. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ فَشَبِعَ ، وشَرِبَ فَرَوِیَ ، فَقالَ : «الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنی وأشبَعَنی ، وسَقانی وأروانی» خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیُدخِلُ العَبدَ الجَنَّهَ بِالأَکلَهِ أوِ الشَّربَهِ یَحمَدُهُ عَلَیها. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیَرضی عَنِ العَبدِ أن یَأکُلَ الأَکلَهَ فَیَحمَدَهُ عَلَیها ، أو یَشرَبَ الشَّربَهَ فَیَحمَدَهُ عَلَیها. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ طَعاما ثُمَّ قالَ : «الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنی هذَا الطَّعامَ ، ورَزَقَنیهِ مِن غَیرِ حَولٍ مِنّی ولا قُوَّهٍ» غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن قالَ حینَ یَفرُغُ مِن طَعامِهِ : «الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنی فَأَشبَعَنی ، وسَقانی فَأَروانی بِلا حَولٍ مِنّی ولا قُوَّهٍ» فَقَد أدّی شُکرَ ذلِکَ الطَّعامِ. (6)
.
1- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 310 ح 991 ، الجعفریّات : ص 216 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 381 ح 47 .
2- .مسند أبی یعلی : ج 6 ص 388 ح 7210 ، عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 167 ح 473 کلاهما عن عبد اللّه بن قیس ، کنز العمّال : ج 15 ص 247 ح 40786 .
3- .سیر أعلام النبلاء : ج 19 ص 259 الرقم 160 ، تاریخ دمشق : ج 55 ص 399 کلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 3 ص 258 ح 6437 .
4- .صحیح مسلم : ج 4 ص 2095 ح 89 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 265 ح 1816 ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 235 ح 12169 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 5 ص 563 ح 1 کلّها عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 245 ح 40778 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 8 .
5- .سنن أبی داود : ج 4 ص 42 ح 4023 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 508 ح 3458 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1093 ح 3285 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 312 ح 15632 ولیس فی الثلاثه الأخیره «وما تأخّر» وکلّها عن معاذ بن انس ، کنز العمّال : ج 15 ص 239 ح 40744 ؛ الإقبال : ج 1 ص 244 نحوه ، بحار الأنوار : ج 98 ص 14 ح 2 .
6- .عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 166 ح 469 ، کنز العمّال : ج 15 ص 255 ح 40842 .
ص: 11
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه سفره جمع شد ، بگو : «سپاس ، خداوند را که پروردگار جهانیان است . بار خدایا! این غذا را نعمتی قرار ده که شکرش به جای آورده شده باشد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که بعد از سیر شدن از غذا و آب بگوید : «سپاس ، خداوندی را که مرا غذا داد و سیرم کرد و آبم داد و سیرابم نمود» ، همانند روزی که از مادرش متولّد شده ، از گناهانش پاک می گردد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، بنده را به سبب خوردن یا نوشیدنی که بر آن خداوند را سپاس می گوید ، به بهشت می بَرَد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند از بنده ای که غذایی بخورد و او را برای آن سپاس بگوید ، یا آبی بنوشد و او را بر آن سپاس گزارد ، خشنود می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس غذایی بخورد و سپس بگوید : «خداوند را سپاس که این غذا را به من خوراند و بی آن که توش و توانی داشته باشم ، آن را روزیِ من کرد» ، گناهان گذشته و حال [ و آینده] او آمرزیده می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس وقتی غذایش را تمام کرد ، بگوید : «سپاس ، خداوندی را که مرا خوراک داد و سیر کرد ، و آبم داد و سیرابم نمود ، بی آن که مرا توش و توانی [در این خصوص] باشد» ، شکر آن غذا را به جا آورده است .
.
ص: 12
عنه صلی الله علیه و آله :فی قَولِ العَبدِ : «الحَمدُ للّهِِ» أرجَحُ فی میزانِهِ مِن سَبعِ سَماواتٍ وسَبعِ أرَضینَ ، وإذا أکَلَ أو شَرِبَ أو لَبِسَ ثَوبا قالَ : «الحَمدُ للّهِِ» فَقالَ اللّهُ : إنَّهُ کانَ عَبدا شَکورا. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن رَجُلٍ یَجمَعُ عِیالَهُ ویَضَعُ مائِدَهً بَینَ یَدَیهِ ویُسَمّی ویُسَمّونَ فی أوَّلِ الطَّعامِ ، ویَحمَدونَ اللّهَ عز و جل فی آخِرِهِ فَتَرتَفِعُ المائِدَهُ ، حَتّی یُغفَرَ لَهُم. (2)
عنه صلی الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ ، إذا أکَلتَ فَقُل : «بِسمِ اللّهِ» ، وإذا فَرَغتَ فَقُل : «الحَمدُ للّهِِ»؛ فَإِنَّ حافِظَیکَ لا یَبرَحانِ یَکتُبانِ لَکَ الحَسناتِ حَتّی تُبعِدَهُ عَنکَ. (3)
مسند ابن حنبل :عَن عَبدِالرَّحمنِ بنِ جُبَیرٍ أنَّهُ حَدَّثَهُ رَجُلٌ خَدَمَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ثَمانَ سِنینَ ، أنَّهُ سَمِعَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله إذا قُرِّبَ إلَیهِ طَعامُهُ یَقولُ : «بِسمِ اللّهِ» ، وإذا فَرَغَ مِن طَعامِهِ قالَ : «اللّهُمَّ أطعَمتَ وأسقَیتَ ، وأغنَیتَ وأقنَیتَ (4) ، وهَدَیتَ وأحیَیتَ ، فَلَکَ الحَمدُ عَلی ما أعطَیتَ». (5)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله مِن دُعائِهِ عِندَ الفَراغِ مِنَ الطَّعامِ :اللّهُمَّ لَکَ الحَمدُ أطعَمتَ وسَقَیتَ ، وأشبَعتَ وأروَیتَ ، فَلَکَ الحَمدُ غَیرَ مَکفورٍ ، ولا مُوَدَّعٍ ، ولا مُستَغنیً عَنکَ. (6)
.
1- .مستدرک الوسائل : ج 3 ص 269 ح 3554 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
2- .الکافی : ج 6 ص 296 ح 25 عن مسمع عن الإمام الصادق علیه السلام ، الجعفریّات : ص 160 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 117 ح 391 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 66 ص 351 ح 4 .
3- .المحاسن : ج 2 ص 210 ح 1626 عن الإمام الکاظم علیه السلام ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 308 ح 981 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 371 ح 12.
4- .القَنا : الرِّضا ، وأقناهُ : إذا أرضاه (النهایه : ج 4 ص 118 «قنا»).
5- .مسند ابن حنبل : ج 5 ص 577 ح 16595 وج 9 ص 60 ح 23244 وفیه «واجتبیت» بدل «وأحییت» ، فتح الباری : ج 9 ص 581 ، عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 164 ح 465 ، اُسد الغابه : ج 6 ص 420 الرقم 6630 ولیس فیه «وأحییت» ، کنز العمّال : ج 7 ص 105 ح 18181.
6- .مسند ابن حنبل : ج 6 ص 310 ح 18093 ، اُسد الغابه : ج 6 ص 387 الرقم 6536 ، تاریخ دمشق : ج 62 ص 172 ح 12758 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 268 ح 3372 عن الحارث بن الحارث ، کنز العمّال : ج 15 ص 432 ح 41711 ؛ الإقبال : ج 1 ص 245 ولیس فیه «و أشبعت» ، بحار الأنوار : ج 98 ص 15 ح 2 .
ص: 13
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :«الحمد للّه » گفتنِ بنده در ترازوی [اعمالِ ]او ، سنگین تر از هفت آسمان و هفت زمین است . و هر گاه که می خورد ، یا می آشامد و یا جامه ای می پوشد ، بگوید : «الحمد للّه » ، خداوند می فرماید : «او بنده ای سپاس گزار است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ مردی نیست که خانواده اش را جمع کند و سفره اش را بیندازد و همگی غذایشان را با «بسم اللّه » شروع کنند و در پایان ، سپاس خداوند عز و جل را به جای آورند و سفره جمع شود ، مگر آن که آمرزیده شوند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به علی علیه السلام :ای علی! وقتی غذا می خوری ، «بسم اللّه » بگو و در پایان آن ، «الحمد للّه » بگو ؛ زیرا دو فرشته نگهبان تو ، تا زمانی که غذا را از خودت دور کنی [و از خوردن ، دست بکشی] ، پیوسته برایت ثواب می نویسند .
مسند ابن حنبل :مردی که هشت سال پیامبر خدا را خدمت کرده بود ، برای عبد الرحمان بن جبیر گفت که پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه غذایش را نزدش می گذاشتند ، می گفت : «بسم اللّه » ، و هر گاه غذایش را تمام می کرد ، می گفت : «بار خدایا! تو آب و غذا دادی ، و تو بی نیاز کردی و بخشیدی ، و تو هدایت کردی و زندگی بخشیدی . پس ، تو را بر آنچه داده ای ، سپاس» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعا در هنگام دست کشیدن از غذا :بار خدایا! تو را سپاس که غذا و آب می دهی و سیر و سیراب می گردانی . پس تو را سپاس که نعمتت هرگز انکار کردنی نیست و با تو بدرود نمی توان گفت [و از تو دست نمی توان شست] و هیچ کس از تو بی نیاز نیست .
.
ص: 14
سنن أبی داود عن أبی أیّوب الأنصاری :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا أکَلَ أو شَرِبَ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَ وسَقی ، وسَوَّغَهُ (1) ، وجَعَلَ لَهُ مَخرَجا. (2)
صحیح البخاری عن أبی اُمامه:إنّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا رُفِعَ مائِدَتُهُ (3) قالَ : الحَمدُ للّهِِ کَثیرا طَیِّبا مُبارَکا فیهِ ، غَیرَ مَکفِیٍّ ولا مُوَدَّعٍ ولا مُستَغنیً عَنهُ ، رَبَّنا. (4)
الشُّکر لابن أبی الدنیا عن أنس :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا أکَلَ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنی وسَقانی وهَدانی ، وکُلَّ بَلاءٍ حَسَنٍ أبلانی ، الحَمدُ للّهِِ الرَّزّاقِ ذِی القُوَّهِ المَتینِ (5) ، اللّهُمَّ لا تَنزِع مِنّا صالِحا أعطَیتَنا ، ولا صالِحا رَزَقتَنا ، وَاجعَلنا لَکَ مِن الشّاکِرینَ. (6)
سنن أبی داود عن أبی سعید الخدری :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا فَرَغَ مِن طَعامِهِ قالَ: الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنا وسَقانا ، وجَعَلَنا مُسلِمینَ. (7)
.
1- .سَاغَ الشَّرابُ : أی دَخَلَ سهلاً (النهایه : ج 2 ص 422 «سوغ»).
2- .سنن أبی داود : ج 3 ص 366 ح 3851 ، صحیح ابن حبّان : ج 12 ص 24 ح 5220 ، المعجم الکبیر : ج 4 ص 182 ح 4082 ، المعجم الأوسط : ج 5 ص 304 ح 5384 ، تاریخ بغداد : ج 10 ص 62 الرقم 5181 ولیس فیهما «أو شرب» ، کنز العمّال : ج 7 ص 103 ح 18176 .
3- .وفی سنن أبی داود : «إذا رُفِعَتِ المائدَهُ» .
4- .صحیح البخاری : ج 5 ص 2078 ح 5142 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 366 ح 3849 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1092 ح 3284 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 507 ح 3456 وفیه «غیر مودّع» بدل «غیر مکفیّ ولا مودَّع» ، مسند ابن حنبل : ج 8 ص 306 ح 22364 نحوه ، کنز العمّال : ج 7 ص 104 ح 18178 .
5- .المتین : الشدید القویّ الّذی لا یعتریه وهن ولا یمسُّه لغوب ، والمعنی فی وصفه بالقوّه ، والمتانه أنّه قادر بلیغ الاقتدار علی کلّ شیء (مجمع البحرین : ج 3 ص 1670«متن») .
6- .الشکر : ص 79 ح 170 .
7- .سنن أبی داود : ج 3 ص 366 ح 3850 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 508 ح 3457 وفیه «أکل أو شرب» بدل «فرغ من طعامه» ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1092 ح 3283 وفیه «أکل طعاما» بدل «فرغ من طعامه» ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 65 ح 11276 ، کنز العمّال : ج 7 ص 104 ح 18179.
ص: 15
سنن أبی داوود به نقل از ابو ایّوب انصاری :پیامبر خدا هر گاه می خورد یا می آشامید ، می گفت : «سپاس ، خداوندی را که غذا و آب می دهد و آن را می گواراند ، و برایش راه خروجی قرار داده است» .
صحیح البخاری به نقل از ابو اُمامه :پیامبر صلی الله علیه و آله پس از آن که سفره اش برچیده می شد ، می گفت : «سپاس فراوان و پاک و خجسته ، خداوند را ؛ سپاسی هماره و پیوسته که از آن استغنا نمی جوییم ، ای پروردگار ما!» . (1)
الشکر ، ابن ابی الدنیا به نقل از اَنَس :پیامبر خدا چون غذایش را می خورد ، می گفت : «سپاس ، خداوندی را که به من خوراک و آب داد و هدایتم فرمود و مرا [با نعمت هایش] به هر آزمون نیکویی آزمود . سپاس ، خداوندِ روزی دهِ نیرومند استوار را . (2) بار خدایا! هر خوبی ای را که به ما عطا کردی و روزیِ ما قرار دادی ، از ما باز مگیر و ما را از سپاس گزارانت قرار ده» .
سنن أبی داوود به نقل از ابو سعید خُدری :پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه غذایش را تمام می کرد ، می گفت : «سپاس ، خدایی را که ما را آب و غذا داد و مسلمانمان قرار داد» .
.
1- .در باره معانی محتمل دیگری که برای بخش پایانیِ این دعا برشمرده اند ، ر .ک : نیل الأوطار : ج 6 ص 51 ، تحفه الأحوذی : ج 9 ص 297 ، الأذکار النَّوَویه : ص 235 ، عون المعبود : ج 1 ص 235 .
2- .متین : هر چیز محکم و نیرومند که هیچ ضعف و سستی به او راه نیابد . وصف خداوند به نیرومندی و متانت ، بدان معناست که او بر هر چیزی در کمال توانایی و اقتدار است (مجمع البحرین : ج 3 ص 1670 مادّه «متن») .
ص: 16
المعجم الأوسط عن أنَس :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ الرَّجُلَ لَیوضَعُ طَعامُهُ بَینَ یَدیَهِ فَما یُرفَعُ حَتّی یُغفَرَ لَهُ. فَقیلَ : یا رَسولَ اللّهِ! بِمَ ذاکَ؟ قال : یَقولُ : «بِسمِ اللّهِ» إذا وُضِعَ ، وَ«الحَمدُ للّهِِ» إذا رُفِعَ. (1)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن ذَکَرَ اسمَ اللّهِ عز و جل عِندَ طَعامٍ أو شَرابٍ فی أوَّلِهِ ، وحَمِدَ اللّهَ فی آخِرِهِ ، لَم یُسأَل عَن نَعیمِ ذلِکَ الطَّعامِ أبَدا. (2)
المحاسن عن أبی بصیر :تَغَدَّیتُ مَعَ أبی جَعفَرٍ علیه السلام ، فَلَمّا وُضِعَتِ المائِدَهُ قالَ : «بِسمِ اللّهِ» ، فَلَمّا فَرَغَ قالَ : «الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنا وسَقانا ، ورَزَقَنا وعافانا ، ومَنَّ عَلَینا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، وجَعَلَنا مُسلِمینَ». (3)
مسند ابن حنبل عن ابن أعبد :قالَ لی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام : یَابنَ أعبَدَ ، هَل تَدری ما حَقُّ الطَّعامِ؟ قالَ : قُلتُ : وما حَقُّهُ یَابنَ أبی طالِبٍ؟ قالَ : تَقولُ : «بِسمِ اللّهِ ، اللّهُمَّ بارِک لَنا فیما رَزَقتَنا» . قالَ: وتَدری ما شُکرُهُ إذا فَرَغتَ؟ قالَ: قُلتُ: وما شُکرُهُ؟ قالَ: تَقولُ: «الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنا وسَقانا» . (4)
.
1- .المعجم الأوسط : ج 5 ص 209 ح 5104 ، کنز العمّال : ج 15 ص 238 ح 40740 نقلاً عن الضیاء.
2- .الکافی : ج 6 ص 294 ح 14 عن عبد الرحمن العزرمی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 214 ح 1639 عن عبد اللّه العزرمی عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ، ثواب الأعمال : ص 219 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 374 ح 472 کلاهما عن غیاث بن إبراهیم الدارمی عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، قرب الإسناد : ص 90 ح 302 عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 24 .
3- .المحاسن : ج 2 ص 217 ح 1649 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 377 ح 33.
4- .مسند ابن حنبل : ج 1 ص 322 ح 1312 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 5 ص 564 ح 11 ، تهذیب الکمال : ج 20 ص 322 الرقم 4025 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 70 الرقم 4 ، کنز العمّال : ج 15 ص 428 ح 41697 .
ص: 17
المعجم الأوسط به نقل از اَنَس :پیامبر خدا فرمود : «از زمانی که غذای انسان در پیش او نهاده می شود ، تا زمانی که سفره جمع می گردد ، گناهانش آمرزیده می شود» . گفته شد : چگونه ، ای پیامبر خدا؟ فرمود : «چون غذا نهاده شد ، بسم اللّه بگوید و وقتی جمع شد ، الحمد للّه » .
امام علی علیه السلام :هر کس خوردن یا آشامیدنش را با نام خدا آغاز کند و در پایانش خدا را سپاس گوید ، از نعمت آن غذا هرگز بازخواست نمی شود .
المحاسن به نقل از ابو بصیر :ناهار در خدمت امام باقر علیه السلام بودم . چون سفره را نهادند ، گفت : «بسم اللّه » ، و چون غذایش تمام شد ، گفت : «سپاس ، خداوندی را که آب و غذایمان داد و به ما روزی داد و عافیتمان بخشید و نعمت وجود محمّد صلی الله علیه و آله را به ما ارزانی داشت و ما را مسلمان گردانید» .
مسند ابن حنبل به نقل از ابن اَعبد :علی بن ابی طالب علیه السلام به من فرمود : «ای پسر اعبد! آیا می دانی که حقّ خوراک چیست؟» . گفتم : حقّش چیست ، ای پسر ابو طالب؟ فرمود : «می گویی : به نام خدا . بار خدایا! به آنچه روزیِ ما کرده ای ، برکت عطا فرما» . فرمود : «و آیا می دانی که چون غذایت را خوردی ، شکر آن چیست؟» . گفتم : شکرش چیست؟ فرمود : «می گویی : سپاس ، خداوندی را که به ما خوراک و آب داد» .
.
ص: 18
کتاب من لا یحضره الفقیه :رُوِیَ عن أبی حَمزَهَ الثُّمالِیِّ عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام أنَّهُ کانَ إذا طَعِمَ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَنا وسَقانا وکَفانا وأیَّدَنا وآوانا وأنعَمَ عَلَینا وأفضَلَ ، الحمَدُ للّهِِ الَّذی یُطعِمُ ولا یُطعَمُ. (1)
المحاسن عن سِنان عن الإمام الصادق علیه السلام :یا سِنانُ ، مَن قُدِّمَ إلَیهِ طَعامٌ فَأَکَلَهُ ، فَقالَ : «الحَمدُ للّهِِ الَّذی رَزَقَنیهِ بِلا حَولٍ ولا قُوَّهٍ مِنّی» ، غُفِرَ لَهُ قَبلَ أن یَقومَ أو قالَ : قَبلَ أن یُرفَعَ طَعامُهُ . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :اُذکُرِ اسمَ اللّهِ عز و جل عَلَی الطَّعامِ ، فَإذا فَرَغتَ فَقُل : الحَمدُ للّهِِ الَّذی یُطعِمُ ولا یُطعَمُ. (3)
عنه علیه السلام :کانَ أبی علیه السلام یَقولُ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی أشبَعَنا فی جائِعینَ ، وأروانا فی ظامِئینَ ، وآوانا فی ضائِعینَ ، وحَمَلَنا فی راجِلینَ ، وآمَنَنا فی خائِفینَ ، وأخدَمَنا فی عانینَ (4) . (5)
عنه علیه السلام :لَمّا جاءَ المُرسَلون إلی إبراهیمَ علیه السلام جاءَهُم بِالعِجلِ ، فَقالَ : کُلوا. فَقالوا : لا نَأکُلُ حَتّی تُخبِرَنا ما ثَمَنُهُ . فَقالَ : إذا أکَلتُم فَقولوا : «بِسمِ اللّهِ» ، وإذا فَرَغتُم فَقولوا : «الحَمدُ للّهِِ». قالَ : فَالتَفَتَ جَبرَئیلُ علیه السلام إلی أصحابِهِ وکانوا أربَعَهً وجَبرَئیلُ رَئیسُهُم فَقالَ : حَقٌّ للّهِِ أن یَتَّخِذَ هذا خَلیلاً. (6)
.
1- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 358 ح 4266 ، المحاسن : ج 2 ص 216 ح 1646 کلاهما عن أبی حمزه الثمالی ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 310 ح 988 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 376 ح 30 .
2- .المحاسن : ج 2 ص 212 ح 1633 وص 215 ح 1643 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 373 ح 19 .
3- .الکافی : ج 6 ص 294 ح 13 ، المحاسن : ج 2 ص 214 ح 1637 بزیاده «والشراب» بعد «الطعام» وکلاهما عن جرّاح المدائنی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 374 ح 23 .
4- .العانی : الأسیر . وکلُّ من ذلّ واستکان وخضع فقد عنا یعنو (النهایه : ج 3 ص 314«عنا») .
5- .الکافی : ج 6 ص 295 ح 16 ، المحاسن : ج 2 ص 217 ح 1650 کلاهما عن هشام بن سالم ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 310 ح 990 کلاهما نحوه ولیس فیهما «کان أبی علیه السلام یقول» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 377 ح 34 .
6- .علل الشرائع : ص 35 ح 6 ، تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 153 ح 47 ولیس فیه صدره إلی «بالعجل» وکلاهما عن عبداللّه بن هلال ، بحار الأنوار : ج 66 ص 368 ح 3.
ص: 19
کتاب من لایحضره الفقیه :از ابو حمزه ثُمالی روایت شده است که علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام چون غذایش را می خورد ، می گفت : «سپاس ، خداوندی را که به ما غذا و آب داد و نیازهایمان را برآورد و کمکمان نمود و به ما سرپناه داد و ما را مورد لطف و فضل خویش قرار داد . سپاس ، خداوندی را که می خورانَد و خود نمی خورد» .
المحاسن به نقل از سِنان :امام صادق علیه السلام فرمود : «ای سنان! هر کس غذایی برایش آورده شود و بخورد و بگوید : سپاس ، خداوندی را که این غذا را روزیِ من کرد ، بی آن که مرا توش و توانی باشد ، پیش از آن که برخیزد ، آمرزیده می گردد» یا فرمود : «پیش از آن که غذایش جمع شود» .
امام صادق علیه السلام :هنگام غذا خوردن ، نام خدا را بیاور و چون از خوردنْ فراغت یافتی ، بگو : «سپاس ، خداوندی را که می خورانَد و خود نمی خورَد» .
امام صادق علیه السلام :پدرم علیه السلام می گفت : «سپاس ، خداوندی را که در میان گرسنگان ، سیرمان کرد و در میان تشنه کامان ، سیرابمان نمود و در میان بی خانمان ها سرپناهمان داد و در میان پیادگان ، سواره مان قرار داد و در میان بیمناکان ، امنیتمان بخشید و خدمتکار در اختیارمان نهاد و از اسیران [و خدمتکاران] قرارمان نداد» .
امام صادق علیه السلام :زمانی که مأموران الهی (جبرئیل علیه السلام و فرشتگان همراهش) نزد ابراهیم علیه السلام آمدند و او برایشان گوساله ای [بریان شده] آورد و فرمود : «بخورید» ، گفتند : تا قیمتش را به ما نگویی ، نمی خوریم . فرمود : «[قیمتش آن است که] چون شروع به خوردن کنید ، بگویید : بسم اللّه ، و چون غذایتان را تمام کردید ، بگویید : الحمد للّه » . پس جبرئیل علیه السلام به یارانش که چهار نفر بودند و جبرئیل ، ریاستشان را به عهده داشت گفت : «خدا حق دارد که این را خلیل (دوست صمیمی) خود گرداند» .
.
ص: 20
7 / 2الدُّعاءُ بِالبَرَکَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أکَلَ أحَدُکُم طَعاما فَلیَقُل : «اللّهُمَّ بارِک لَنا فیهِ ، وأطعِمنا خَیرا مِنهُ». و إذا سُقِیَ لَبَنا فَلیَقُل : «اللّهُمَّ بارِک لَنا فیهِ ، وزِدنا مِنهُ» ؛ فَإِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ یُجزِئُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ إلَا اللَّبَنَ. (1)
الإمام الباقر علیه السلام :لم یَکُن رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَأکُلُ طَعاما ولا یَشرَبُ شَرابا إلّا قالَ : «اللّهُمَّ بارِک لَنا فیهِ ، وأبدِلنا بِهِ خَیرا مِنهُ» ، إلَا اللَّبَنَ فَإِنَّهُ کانَ یَقولُ : «اللّهُمَّ بارِک لنَا فیهِ ، وزِدنا مِنهُ». (2)
.
1- .سنن أبی داود : ج 3 ص 339 ح 3730 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1103 ح 3322 ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 609 ح 2569 کلاهما نحوه ، شُعب الإیمان : ج 5 ص 123 ح 6041 کلّها عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 15 ص 238 ح 40742 .
2- .الکافی : ج 6 ص 336 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 291 ح 1955 کلاهما عن عبد اللّه بن سلیمان ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 39 ح 114 عن داود بن سلیمان الفرّاء عن الإمام الرضا عن آبائه عن الإمام الحسین علیهم السلام نحوه ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 421 ح 1429 عن الإمام الحسن علیه السلام ولیس فیه صدره ، بحار الأنوار : ج 66 ص 100 ح 15 .
ص: 21
7 / 2 دعای برکت
7 / 2دعای برکتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما غذایی خورد ، بگوید : «بار خدایا! در این غذا به ما برکت ده و از این بهتر را به ما بخوران» . [نیز] هر گاه شیر نوشید ، بگوید : «بار خدایا! در این شیر ، به ما برکت ده و آن را برایمان افزون گردان» ؛ زیرا هیچ چیز غیر از شیر ، کار غذا و آب را نمی کند .
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا هر گاه غذایی می خورد یا نوشیدنی ای می آشامید ، می گفت : «بار خدایا! در این به ما برکت ده و به جای آن ، بهترش را عطایمان فرما» ، بجز در مورد شیر که می فرمود : «بار خدایا! در این به ما برکت ده و آن را برایمان بیشتر کن» .
.
ص: 22
المستدرک علی الصحیحین عن أبی هریره :دَعا رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ مِن أهلِ قُباءَ (1) النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَانطَلَقنا مَعَهُ ، فَلَمّا طَعِمَ وغَسَلَ یَدَیهِ أو قالَ یَدَهُ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی یُطعِمُ ولا یُطعَمُ ، مَنَّ عَلَینا فَهَدانا ، وأطعَمَنا وسَقانا ، وکُلَّ بَلاءٍ حَسَنٍ أبلانا ، الحَمدُ للّهِِ غَیرَ مُوَدَّعٍ ولا مُکافَا ولا مَکفورٍ ولا مُستَغنیً عَنهُ ، الحَمدُ للّهِِ الَّذی أطعَمَ مِنَ الطَّعامِ ، وسَقی مِنَ الشَّرابِ ، وکَسا مِنَ العُریِ ، وهَدی مِنَ الضَّلالَهِ ، وبَصَّرَ مِنَ العَمایَهِ ، وفَضَّلَ عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلَقَ تَفضیلاً ، الحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ. (2)
7 / 3الدُّعاءُ عِندَ رَفعِ المائِدَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا وُضِعَتِ المائِدَهُ حَفَّتها أربَعَهُ آلافِ مَلَکٍ ، فَإِذا قالَ العَبدُ : «بِسمِ اللّهِ» ، قالَتِ المَلائِکَهُ : بارَکَ اللّهُ عَلَیکُم فی طَعامِکُم ، ثُمَّ یَقولونَ لِلشَّیطانِ : اُخرُج یا فاسِقُ لا سُلطانَ لَکَ عَلَیهِم. فَإِذا فَرَغوا فَقالوا : «الحَمدُ للّهِِ» ، قالَتِ المَلائِکَهُ : قَومٌ أنعَمَ اللّهُ عَلَیهِم فَأَدَّوا شُکرَ رَبِّهِم. وإذا لَم یُسَمّوا ، قالَتِ المَلائِکَهُ لِلشَّیطانِ : اُدنُ یا فاسِقُ فَکُل مَعَهُم. فَإِذا رُفِعَتِ المائِدَهُ ولَم یَذکُرُوا اسمَ اللّهِ عَلَیها ، قالَتِ المَلائِکَهُ : قَومٌ أنعَمَ اللّهُ عَلَیهِم فَنَسوا رَبَّهُم جَلَّ وعَزَّ. (3)
.
1- .قُبا : قریه علی میلین من المدینه علی یسار القاصد إلی مکّه... والأنصار بنوا بقُباء مسجدا یصلّون فیه (معجم البلدان : ج 4 ص 302).
2- .المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 731 ح 2003 ، السنن الکبری للنسائی : ج 6 ص 82 ح 10133 ، عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 171 ح 485 ، صحیح ابن حبّان : ج 12 ص 23 ح 5219 ولیس فیه «الحمد للّه غیر مودّع ولا مکافأ ولا مکفور ولا مستغنیً عنه» ، کنز العمّال : ج 15 ص 257 ح 40850 .
3- .الکافی : ج 6 ص 292 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 98 ح 427 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 355 ح 4250 ولیس فیه «بارک اللّه علیکم فی طعامکم» وکلّها عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 210 ح 1627 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیها «أربعه أملاک» بدل «أربعه آلاف ملک» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 371 ح 13.
ص: 23
7 / 3 دعا هنگام برچیده شدن سفره
المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو هریره :مردی انصاری از اهالی قُبا ، (1) پیامبر صلی الله علیه و آله را دعوت کرد و با هم [به خانه اش] رفتند . پیامبر صلی الله علیه و آله پس از آن که غذایش را خورد و دستانش یا گفت : دستش را شست ، گفت : «سپاس ، خداوندی را که می خوراند و خود نمی خورد . بر ما منّت نهاد و هدایتمان فرمود ، و آب و غذایمان داد ، و ما را به هر گونه آزمون نیکو ، آزمود . سپاس ، خداوندی را که درخواست [ها ]از او ترک نمی شود ، و پاداش نمی خواهد ، و نعمتش انکار نمی شود ، و از او بی نیازی نیست . سپاس ، خداوندی را که از غذا خوراند ، و از آب نوشاند ، و از برهنگی پوشاند ، و از گم راهی به راه راست کشاند ، و از کوری به بینایی رساند ، و [ما را] بر بسیاری از آفریدگانش برتریِ چشمگیر داد . سپاس ، خدا را که خداوندگار جهان هاست» .
7 / 3دعا هنگام برچیدن سفرهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه سفره نهاده می شود ، چهار هزار فرشته ، آن را در میان می گیرند ، و چون بنده بگوید : «بسم اللّه » ، فرشتگان می گویند : خدا به غذای شما برکت دهاد! سپس به شیطان می گویند : بیرون شو ای نابه کار ! که تو را بر آنان تسلّطی نیست . و چون پس از غذا بگویند : «الحمد للّه » ، فرشتگان می گویند : خداوند به این عدّه ، نعمت داد و آنها شکر پروردگارشان را به جای آوردند . امّا اگر «بسم اللّه » نگویند ، فرشتگان به شیطان می گویند : نزدیک آی ای نابه کار و با آنان بخور . و هر گاه سفره جمع شود و نام خدا را نگویند ، فرشتگان می گویند : خداوند به این عدّه ، نعمت داد ؛ امّا آنها پروردگار جلیل و عزیزِ خویش را فراموش کردند .
.
1- .روستایی بوده در دو میلی مدینه، واقع در سمت چپ کسی که به مکّه می رود... . انصار در قُبا مسجدی بنا کردند و در آن نماز می خواندند.
ص: 24
الإمام علیّ علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رُفِعَتِ المائِدَهُ مِن بَینِ یَدَیهِ یَقولُ : الحَمدُ للّهِِ. (1)
الإمام الباقر علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رُفِعَتِ المائِدَهُ ، قالَ : اللّهُمَّ أکثَرتَ وأطَبتَ وبارَکتَ فَأَشبَعتَ وأروَیتَ ، الحَمدُ للّهِِ الَّذی یُطعِمُ ولا یُطعَمُ. (2)
الإمام الصادق علیه السلام :إذا وُضِعَ الخِوانُ فَقُل : «بِسمِ اللّهِ» ، وإذا أکَلتَ فَقُل : «بِسمِ اللّهِ عَلی أوَّلِهِ وآخِرِهِ» ، وإذا رُفِعَ فَقُل : «الحَمدُ للّهِِ». (3)
عنه علیه السلام :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام إذا وُضِعَ الطَّعامُ بَینَ یَدَیهِ قالَ : اللّهُمَّ هذا مِن مَنِّکَ وفَضلِکَ وعَطائِکَ ، فبَارِک لَنا فیهِ ، وسَوِّغناهُ ، وَارزُقنا خَلَفا إذا أکَلناهُ ، ورُبَّ مُحتاجٍ إلَیهِ ، رَزَقتَ فَأَحسَنتَ ، اللّهُمَّ وَاجعَلنا مِنَ الشّاکِرینَ. فَإِذا رُفِعَ الخِوانُ قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی حَمَلَنا فی البَرِّ وَالبَحرِ ، ورَزَقَنا مِنَ الطَّیِّباتِ ، وفَضَّلَنا عَلی کَثیرٍ مِن خَلقِهِ تَفضیلاً. (4)
.
1- .الجعفریّات : ص 160 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام .
2- .الکافی : ج 6 ص 294 ح 15 ، المحاسن : ج 2 ص 216 ح 1647 وفیه «فبارکه» بدل «وبارکت» بزیاده «فهنّئه» بعد «وأرویت» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 376 ح 31 .
3- .الکافی : ج 6 ص 292 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 99 ح 428 ، المحاسن : ج 2 ص 212 ح 1631 کلّها عن أبی بصیر ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 316 ح 1011 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 373 ح 17.
4- .الکافی : ج 6 ص 294 ح 12 ، المحاسن : ج 2 ص 212 ح 1632 کلاهما عن أبی یحیی الصنعانی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 373 ح 18.
ص: 25
امام علی علیه السلام :پیامبر خدا ، هر گاه سفره را از برابرش جمع می کردند ، می گفت : «الحمد للّه » .
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا هر گاه سفره برچیده می شد ، می گفت : بار خدایا ! «فزون دادی و [غذای ]پاک [و حلال] عطا کردی و برکت بخشیدی و سیر کردی و سیراب نمودی . سپاس ، خداوندی را که می خورانَد و خود نمی خورد» .
امام صادق علیه السلام :هر گاه سفره نهاده شد ، بگو : «بسم اللّه » ، و چون غذا خوردی ، بگو : «بسم اللّه علی أوّله و آخِره» ، و چون سفره برچیده شد ، بگو : «الحمد للّه » .
امام صادق علیه السلام :علی بن الحسین علیه السلام چون غذا در برابرش نهاده می شد ، می گفت : «بار خدایا! این از نعمت و فضل و عطای توست . پس در آن به ما برکت ده و آن را گوارایمان ساز ، و چون آن را خوردیم ، جایگزینش را روزیِ ما کن ، و ای بسا نیازمند به این غذا که تو روزی دادی و نیکی نمودی ! بار خدایا! ما را از سپاس گزاران قرار ده» . و چون سفره جمع می شد ، می گفت : «سپاس ، خداوندی را که ما را در خشکی و آب ، حمل کرد و از پاکیزه ها روزی مان داد و ما را بر بسیاری از آفریدگانش برتریِ چشمگیر بخشید» .
.
ص: 26
7 / 4ذِکرُ الجائِعِتنبیه الخواطر :فی التَّوراهِ : اِتَّقِ اللّهَ ، وإذا شَبِعتَ فَاذکُرِ الجائِعَ. (1)
شُعب الإیمان عن الحسن :قیلَ لِیوسُفَ علیه السلام : تَجوعُ وخَزائِنُ الأَرضِ بِیَدِکَ؟ قالَ : إنّی أخافُ أن أشبَعَ فَأَنسَی الجِیاعَ. (2)
راجع : هذه الموسوعه : ج 4 ص 420 (الأکل / الفصل السادس : آداب تناول الطعام / التصدّق منه).
7 / 5غَسلُ الأَیدیدعائم الإسلام :عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله أنَّهُ أمَرَ بِغَسلِ الأَیدی بَعدَ الطّعامِ مِنَ الغَمَرِ (3) ، وقالَ : إنَّ الشَّیطانَ یَشَمُّهُ. (4)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الوُضوءُ قَبلَ الطَّعامِ یَنفی الفَقرَ (5) ، وبَعدَهُ یَنفی الهَمَّ ، ویُصِحُّ البَصَرَ. (6)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا نامَ أحَدُکُم وفی یَدِهِ ریحُ غَمَرٍ فَلَم یَغسِل یَدَهُ ، فَأَصابَهُ شَیءٌ ، فَلا یَلومَنَّ إلّا نَفسَهُ. (7)
.
1- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 102؛ الدرّ المنثور : ج 3 ص 559 نقلاً عن الزهد لابن حنبل عن خالد الربعی وفیه «اتّق اللّه یابن آدم...».
2- .شُعب الإیمان : ج 5 ص 37 الرقم5683 ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 11 ص 236 ؛ مجمع البیان : ج 5 ص 373 ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 103 کلّها نحوه .
3- .الغَمَر : ریح اللحم وما یعلق بالید من دَسَمه (لسان العرب : ج 5 ص 32 «غمر»).
4- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 121 ح 411 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 365 ح 43.
5- .الوضوء قبل الطعام ینفی الفقر : المراد غسل الیدین فقط (المصباح المنیر : ص 663 «وضُؤ») .
6- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 301 ح 950 ، الدعوات : ص 142 ح 364 ولیس فیه «ویصحّ البصر» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 364 ح 42؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 205 ح 310 عن سهل بن إبراهیم المروزی عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «اللَّمم» بدل «الهمّ».
7- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1096 ح 3297 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 289 ح 1859 و1860 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 251 ح 5839 ، سنن الدارمی : ج 1 ص 537 ح 1991 کلّها عن أبی هریره نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 244 ح 40768.
ص: 27
7 / 4 یاد کردن گرسنگان
7 / 5 شستن دست ها
7 / 4یاد کردن گرسنگانتنبیه الخواطر :در تورات آمده است : «از خدا پروا دار و چون سیر شدی ، از گرسنه یاد کن» .
شعب الإیمان به نقل از حسن (1) :به یوسف علیه السلام گفته شد : گنجینه های زمین [مصر ]در اختیار توست و تو ، گرسنگی می کشی؟ فرمود : «می ترسم که سیر شوم و در نتیجه ، گرسنگان را از یاد ببرم» .
ر .ک : همین دانش نامه : ج 4 ص 421 (غذا خوردن / فصل ششم : آداب غذا خوردن / صدقه دادن از غذا) .
7 / 5شستن دست هادعائم الإسلام :پیامبر خدا دستور داد که بعد از غذا ، دست ها از بوی و چربیِ گوشت شسته شوند ، و فرمود : «[چون] شیطان آن را بو می کشد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شستن دست ها قبل از غذا ، فقر را می بَرَد و بعد از غذا اندوه را می زداید و چشم را سالم می دارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چنانچه فردی از شما دستش آلوده به بو و چربی غذا باشد و آن را نشوید و بخوابد و صدمه ای به او برسد ، کسی جز خود را نکوهش نکند .
.
1- .مقصود ، امام حسن علیه السلام یا حسن بصری است .
ص: 28
عنه صلی الله علیه و آله :ألا لا یَلومَنَّ امرُؤٌ إلّا نَفسَهُ؛ یَبیتُ وفی یَدِهِ ریحُ غَمَرٍ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ مِن هذَا اللَّحمِ شَیئا فَلیَغسِل یَدهُ مِن ریحِ وَضَرِهِ (2) ، لا یُؤذی مَن حِذاءَهُ. (3)
الإمام علیّ علیه السلام :بَرَکَهُ الطَّعامِ الوُضوءُ قَبلَهُ وبَعدَهُ ، وَالشَّیطانُ مُولَعٌ بِالغَمَرِ ، وإذا أوی أحَدُکُم إلی فِراشِهِ فَلیَغسِل یَدَیهِ مِن ریحِ الغَمَرِ. (4)
راجع : هذه الموسوعه : ج 4 ص406 (الأکل / الفصل السادس : آداب تناول الطّعام / غسل الیدین).
7 / 6مَسحُ الوَجهِ بَعد غَسلِ الیَدِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا غَسَلتَ یَدَکَ بَعدَ الطَّعامِ ، فَامسَح وَجهَکَ وعَینَیکَ قَبلَ أن تَمسَحَ بِالمِندیلِ ، وتَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ الزّینَهَ وَالمَحَبَّهَ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ المَقتِ وَالبِغضَهِ. (5)
.
1- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1096 ح 3296 ، مسند أبی یعلی : ج 6 ص 165 ح 6715 ، تهذیب الکمال : ج 19 ص 248 الرقم 3744 کلّها عن فاطمه بنت الحسین عن الإمام الحسین علیه السلام عن فاطمه علیهاالسلام ، کنز العمّال : ج 15 ص 242 ح 40759؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 180 عن فاطمه بنت الحسین عن فاطمه بنت رسول اللّه علیهاالسلام عنه صلی الله علیه و آله .
2- .الوَضَر : الدَرَنُ والدَسَمُ (الصحاح : ج 2 ص 846 «وضر»).
3- .مسند أبی یعلی : ج 5 ص 226 ح 5542 ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 146 ح 7115 وفیه صدره إلی «فلیغسل یده» وکلاهما عن سالم عن أبیه ، کنز العمّال : ج 15 ص 247 ح 40789.
4- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 121 ح 412 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 365 ح 43؛ سنن أبی داود : ج 3 ص 346 ح 3761 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 282 ح 1846 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 119 ح 7082 کلّها عن سلمان عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله وفیها صدره إلی «وبعده» ، کنز العمّال : ج 15 ص 243 ح 40763.
5- .المحاسن : ج 2 ص 204 ح 1603 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 359 ح 27.
ص: 29
7 / 6 دست کشیدن به صورت بعد از شستن دست
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آگاه باشید که هر کس شب را با دست آلوده به بو و چربیِ غذا به سر ببرد [و بلایی بر سرش بیاید] ، نباید کسی جز خویشتن را نکوهش کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس چیزی از این گوشت را بخورد ، باید دستش را از بو و چربی آن بشوید تا کسی را که کنار اوست ، آزار ندهد .
امام علی علیه السلام :برکت غذا در شستن دست ها قبل و بعد از [خوردن] آن است . شیطان ، به بو و چربی غذا حریص است و هر گاه یکی از شما به بسترش رفت ، دستانش را از بو و چربی غذا بشوید .
ر .ک : همین دانش نامه : ج 4 ص 407 (غذا خوردن / فصل ششم : آداب غذا خوردن / شستن دست ها) .
7 / 6دست کشیدن به صورت بعد از شستن دستپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چون بعد از غذا دستت را شستی ، پیش از خشک کردن با حوله ، آن را به صورت و چشمانت بکش و بگو : «بار خدایا! از تو زینت و محبّت را درخواست می کنم و از کینه و دشمنی ، به تو پناه می برم» .
.
ص: 30
الإمام علیّ علیه السلام :زارَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ یَومٍ فَقَدَّمنا إلَیهِ طَعاما ، وأهدَت إلَینا اُمُّ أیمَنَ صَحفَهً مِن تَمرٍ وقَعبا (1) مِن لَبَنٍ وزَبَدٍ ، فَقَدَّمنا إلَیهِ ، فَأَکَلَ مِنهُ ، فَلَمّا فَرَغَ قُمتُ وسَکَبتُ عَلی یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ماءً ، فَلَمّا غَسَلَ یَدَیهِ مَسَحَ وَجهَهُ ولِحیَتَهُ بِبِلَّهِ یَدَیهِ. (2)
مکارم الأخلاق :کانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إذا فَرَغَ مِن غَسلِ الیَدِ بَعدَ الطَّعامِ مَسَحَ بِفَضلِ الماءِ الَّذی فی یَدِهِ وَجهَهُ ، ثُمَّ یَقولُ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی هَدانا وأطعَمَنا وسَقانا ، وکُلَّ بَلاءٍ صالِحٍ أولانا. (3)
مکارم الأخلاق :کانَ صلی الله علیه و آله إذا أکَلَ الخُبزَ وَاللَّحمَ خاصَّهً غَسَلَ یَدَیهِ غَسلاً جَیِّدا ، ثُمَّ مَسَحَ بِفَضلِ الماءِ الَّذی فی یَدِهِ وَجهَهُ. (4)
مکارم الأخلاق :رُوِیَ عَنهُ صلی الله علیه و آله أنَّهُ کانَ یَغسِلُ یَدَهُ مِنَ الغَمَرِ ، ثُمَّ یَمسَحُ بِها وَجهَهُ ورَأسَهُ قَبلَ أن یَمسَحَها بِالمِندیلِ ، ثُمَّ یَقولُ : اللّهُمَّ اجعَلنی مِمَّن لا یَرهَقُ وُجوهَهُم قَتَرٌ (5) ولا ذِلَّهٌ. (6)
.
1- .القعب : القدح الضخم الغلیظ الجافی. وقیل : قدح من خشب مقعّر (لسان العرب : ج 1 ص 683 «قعب»).
2- .کامل الزیارات : ص 126 ح 141 عن الحسین بن علیّ بن الحسین عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 355 ح 11.
3- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 304 ح 965 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 363 ح 38.
4- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 75 ح 111 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 362 ح 37.
5- .القَتَر : الغَبَرَه (القاموس المحیط : ج 2 ص 113 «قتر»).
6- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 302 ح 956 ، المحاسن : ج 2 ص 204 ح 1603 عن الإمام الجواد علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 358 ح 27.
ص: 31
امام علی علیه السلام :روزی ، پیامبر خدا به دیدن ما آمد و ما غذایی برای ایشان آوردیم . اُمّ اَیمَن نیز بشقابی خرما و قدحی شیر و کره برایمان هدیه آورد و آنها را هم در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله نهادیم . پیامبر صلی الله علیه و آله از آن خورد و چون غذایش تمام شد ، من برخاستم و بر دست پیامبر خدا آب ریختم و وقتی دستانش را شست ، با همان رطوبت ، دست هایش را به صورت و محاسنش کشید .
مکارم الأخلاق :پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه پس از غذا دستانش را می شست ، با همان رطوبت ، دست هایش را به صورتش می کشید و سپس می گفت : «سپاس ، خداوندی را که ما را هدایت فرمود و آب و غذایمان داد و ما را از هر گونه بلای نیک (نعمت) ، برخوردار ساخت» .
مکارم الأخلاق :پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه نان و بخصوص گوشت می خورد ، دست هایش را خوب می شست و آن گاه دست های خیس خود را به صورتش می کشید .
مکارم الأخلاق :پیامبر خدا ، دست خود را از چربی غذا می شست و سپس آن را پیش از این که با دستمال خشک کند ، به سر و صورت خود می کشید . آن گاه می گفت : «بار خدایا! مرا از کسانی قرار ده که گَرد [فلاکت] و ذلّت بر چهره شان نمی نشیند» .
.
ص: 32
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا تَوَضَّأتَ (1) بَعدَ الطَّعامِ فَامسَح عَینَیکَ بِفَضلِ ما فی یَدَیکَ؛ فَإِنَّهُ أمانٌ مِنَ الرَّمَدِ. (2)
الکافی عن المفضّل :دَخَلتُ عَلی أبی عَبدِ اللّه علیه السلام فَشَکَوتُ إلَیهِ الرَّمَدَ ، فَقالَ لی : أوَ تُریدُ الطَّریفَ (3) ؟! ثُمَّ قالَ لی : إذا غَسَلتَ یَدَکَ بَعدَ الطَّعامِ فَامسَح حاجِبَیکَ ، وقُل ثَلاثَ مَرّاتٍ : الحَمدُ للّهِِ المُحسِنِ المُجمِلِ المُنعِمِ المُفضِلِ. قالَ : فَفَعَلتُ ذلِکَ ، فَما رَمِدَت عَینی بَعدَ ذلِکَ ، وَالحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ. (4)
کشف الغمّه عن جمیل بن درّاج :کُنتُ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیهِ بُکَیرُ بنُ أعیَنَ وهُوَ أرمَدُ ، فَقالَ لَهُ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : الظَّریفُ یَرمَدُ (5) ؟! فَقالَ : وکَیفَ یَصنَعُ؟ قالَ : إذا غَسَلَ یَدَهُ مِنَ الغَمَرِ مَسَحَها عَلی عَینَیهِ. قالَ : فَفَعَلتُ ذلِکَ فَلَم أرمَد. (6)
الإمام الصادق علیه السلام :مَسحُ الوَجهِ بَعدَ الوُضوءِ یَذهَبُ بِالکَلَفِ (7) ، ویَزیدُ فی الرِّزقِ. (8)
عنه علیه السلام :إذا غَسَلتَ یَدَکَ مِنَ الطَّعامِ فَامسَح بِهِما وَجهَکَ مِن قَبلِ أن تَمسَحَهُما بِالمِندیلِ ، وقُل : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ الرُّتبَهَ وَالمَحَبَّهَ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ المَقتِ وَالمَغضَبَهِ. (9)
.
1- .أشرنا آنفا إلی أنّ المراد من الوضوء هاهنا هو غسل الیدین ، لا الوضوء الشرعی.
2- .مکارم الأخلاق : ج 1 ص 303 ح 959 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 363 ح 38.
3- .قال العلّامه المجلسی قدس سره : أی حدیثا طریفا لم تسمع مثله . ویمکن أن یکون المعنی : أوَ ترید بالرمد الطریف ؛ من الطَّرفه بالفتح وهو نقطه حمراء من الدم تحدث فی العین ، لکنّه بعید لفظا ومعنیً (بحار الأنوار : ج 66 ص 367).
4- .الکافی : ج 6 ص 292 ح 5 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 367 ح 47.
5- .قال العلّامه المجلسی قدس سره : «الظریف یرمد» استفهام إنکاری ، والظریف :الکیّس ، والظَّرْف : البراعه وذکاء القلب والحِذق. ذکرها الفیروزآبادی (بحار الأنوار : ج 62 ص 148).
6- .کشف الغمّه : ج 2 ص 376 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 148 ح 19 .
7- .الکَلَف : شیء یعلو الوجه کالسِّمسم ، ولون بین السواد والحُمره ، وحمرهٌ کَدِره تعلو الوجه (القاموس المحیط : ج 3 ص 192 «کلف»).
8- .الکافی : ج 6 ص 291 ح 4 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 366 ح 46.
9- .الدعوات : ص 143 ح 369 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 359 ح 27.
ص: 33
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه پس از غذا دستانت را شستی ، با رطوبت آن به چشمانت بکش ؛ زیرا این کار ، از چشم درد مصون می دارد .
الکافی به نقل از مفضّل :خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و از چشم درد شکایت کردم . به من فرمود : «می خواهی نکته ای تازه برایت بگویم؟» و سپس به من فرمود : «چون پس از غذا دستانت را شستی ، آنها را به ابروانت بکش و سه بار بگو : سپاس ، خداوند نیکوکار خوش کردار نعمت ده فزونبخش را» . من به این دستور عمل کردم و الحمد للّه ربّ العالمین ، دیگر چشم درد نگرفتم .
کشف الغمّه به نقل از جمیل بن دُرّاج :نزد امام صادق علیه السلام بودم که بُکَیر بن اَعیَن ، در حالی که چشم درد داشت ، وارد شد . امام صادق علیه السلام به او فرمود : «آدم زیرک ، چشم درد می گیرد؟!» . گفت : چه کند؟ فرمود : «هر زمان که دستش را از چربی غذا می شوید ، آن را به چشمانش بکشد» . بکیر گفت : به این دستور ، عمل کردم و دیگر گرفتار چشم درد نشدم .
امام صادق علیه السلام :دست کشیدن به صورت بعد از شستن دست ها ، کک مک را از بین می برد و روزی را زیاد می کند .
امام صادق علیه السلام :هر گاه دستت را از غذا شستی ، دو دستت را پیش از آن که با دستمال خشک کنی ، به صورتت بکش و بگو : «بار خدایا! من از تو منزلت و محبّت درخواست می کنم و از کینه توزی و دشمنی ، به تو پناه می برم» .
.
ص: 34
7 / 7التَّخلیلُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :رَحِمَ اللّهُ المُتَخَلِّلینَ فی الوُضوءِ وَالطَّعامِ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :تَخَلَّلوا عَلی أثَرِ الطَّعامِ؛ فَإِنَّهُ صِحَّهٌ لِلنّابِ وَالنَّواجِذِ (2) ، ویَجلِبُ عَلَی العَبدِ الرِّزقَ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :تَخَلَّلوا علی أثَرِ الطَّعامِ وتَمَضمَضوا؛ فَإِنَّهُما مَضجَعَهٌ (4) لِلنّابِ وَالنَّواجِذِ. (5)
الإمام الصادق علیه السلام :لا یَزدَرِدَنَّ (6) أحَدُکُم ما یَتَخَلَّلُ بِهِ ؛ فَإِنَّهُ یَکونُ مِنهُ الدُّبَیلَهُ (7) . (8)
.
1- .مسند الشهاب : ج 1 ص 340 ح 583 ، الفردوس : ج 2 ص 262 ح 3220 نحوه وکلاهما عن أبی أیّوب ، کنز العمّال : ج 15 ص 255 ح 40837؛ مکارم الأخلاق : ج 1 ص 330 ح 1058 بزیاده «من اُمّتی» بعد «المتخلّلین» ، المحاسن : ج 2 ص 377 ح 2322 عن أبی حمزه عن الإمام الکاظم علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 436 ح 1.
2- .النواجذ من الأسنان : الضواحک؛ وهی الّتی تبدو عند الضحک ، والأکثر الأشهر أنّها أقصی الأسنان (النهایه : ج 5 ص 20 «نجذ»).
3- .الجعفریّات : ص 28 ، النوادر للراوندی : ص 212 ح 418 کلاهما عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 120 ح 410 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 331 ح 1061 عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «مصحّه للفم» بدل «صحّه للناب» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 442 ح 27 .
4- .کذا فی المصدر ، وفی بحار الأنوار والمصادر الاُخری : «مَصَحَّه» .
5- .طبّ النبیّ صلی الله علیه و آله : ص 3 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 291؛ الفردوس : ج 2 ص 54 ح 2307 عن عمران الکلاعی ، کنز العمّال : ج 15 ص 255 ح 40836.
6- .زَرِدَ الرجلُ اللقمهَ : ابتلعها. وازدَرَدها مثله (المصباح المنیر : ص 252 «زرد») .
7- .الدُّبَیْلَه : هی خُراج ودُمَّل کبیر تظهر فی الجوف فتقتل صاحبها غالبا (النهایه : ج 2 ص 99 «دبل») .
8- .الکافی : ج 6 ص 378 ح 4 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 408 .
ص: 35
7 / 7 خلال کردن دندان ها
7 / 7خلال کردن دندان هاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رحمت خدا بر آنان که در هنگام وضو و [بعد از] غذا ، خلال می کنند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بعد از غذا [دندان هایتان را] خلال کنید ؛ زیرا این کار ، مایه بهداشت دندان های نیش و آسیاب ( / پیشین) می شود و برای بنده ، روزی می آورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بعد از غذا ، خلال کنید و دهانتان را بشویید ؛ زیرا این کار ، باعث سلامت دندان های نیش و آسیاب می شود .
امام صادق علیه السلام :مبادا فردی از شما آنچه را با خلال کردن از لا به لای دندان هایش خارج می کند ، ببلعد ؛ چون این کار ، موجب پیدایش دُمَل های کُشنده در درون بدن می شود .
.
ص: 36
الکافی عن إسحاقَ بن جَریر :سَأَلتُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام عَنِ اللَّحمِ الَّذی یَکونُ فی الأَسنانِ ، فَقالَ : أمّا ما کانَ فی مُقَدَّمِ الفَمِ فَکُلهُ ، وما کانَ فی الأَضراسِ فَاطرَحهُ. (1)
مستطرفات السرائر عن بَعضِ أصحابِ الإمام الکاظم علیه السلام :قالَ أبو الحَسَنِ الأوَّلُ علیه السلام : مَلَکٌ یُنادی فی السَّماءِ : اللّهُمَّ بارِک فی الخَلّالینَ وَالمُتَخَلِّلینَ . وَالخَلُّ بِمَنزِلَهِ الرَّجُلِ الصّالِحِ یَدعو لِأَهلِ بَیتِهِ بِالبَرَکَهِ. فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ومَا الخَلّالونَ وَالمُتَخَلِّلونَ؟ قالَ : الَّذینَ فی بُیوتِهِم الخَلُّ ، وَالَّذینَ یَتَخَلَّلونَ. (2)
الإمام الکاظم علیه السلام لِلفَضلِ بنِ یونُسَ حینَ سَأَلَهُ عَن حَدِّ الخَلالِ :یا فَضلُ ، کُلُّ ما بَقِیَ فی فَمِکَ ، فَما أدَرتَ عَلَیهِ لِسانَکَ فَکُلهُ ، وما استَکَنَّ فَأَخرِجهُ (3) بِالخِلالِ فَأَنتَ فیهِ بِالخِیارِ ؛ إن شِئتَ أکَلتَهُ ، وإن شِئتَ طَرَحتَهُ. (4)
7 / 8السِّواک (5)رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَسَوَّکوا؛ فَإِنَّ السِّواکَ مَطهَرَهٌ لِلفَمِ. (6)
.
1- .الکافی : ج 6 ص 377 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 379 ح 2330 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 408 .
2- .مستطرفات السرائر : ص 49 ح 9 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 330 ح 1059 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 303 ح 15.
3- .فی بحار الأنوار : «فأخرجتَه» ، وهو المناسب للسیاق .
4- .الکافی : ج 6 ص 378 ح 3 ، المحاسن : ج 2 ص 379 ح 2329 نحوه وکلاهما عن الفضل بن یونس ، بحار الأنوار : ج 66 ص 408 .
5- .روایات هذا العنوان وکما تلاحظ حول حکمه السواک وهی النظافه وصحه الفم والأسنان ، وهذا الأدب لا ینحصر بتعقّبه للطعام . وعلیه نذکره هنا من باب تطبیق العنوان علی بعض مصادیقه .
6- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 106 ح 289 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 220 ح 7876 ، تاریخ دمشق : ج 15 ص 280 ح 3782 وفیهما «مطیبه» بدل «مطهره» وکلّها عن أبی اُمامه ، کنز العمّال : ج 9 ص 312 ح 26174؛ الکافی : ج 6 ص 495 ح 4 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، المحاسن : ج 2 ص 382 ح 2346 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 76 ص 133 ح 36 .
ص: 37
7 / 8 مسواک زدن
الکافی به نقل از اسحاق بن جریر :از امام صادق علیه السلام در باره گوشت های مانده در میان دندان ها پرسیدم . فرمود : «آنچه را که جلوی دهان است ، بخور و آنچه را که لابه لای دندان هاست ، بیرون بینداز» .
مستطرفات السرائر به نقل از ابو عبداللّه سیّاری :امام کاظم علیه السلام فرمود : «فرشته ای در آسمان ندا می دهد : بار خدایا! خَلّالان و مُتخلِّلان را برکت عطا فرما . خَل ، به سانِ مرد صالحی است که برای برکت خانواده اش دعا کند» . گفتم : فدایت شوم! خلّالان و متخلّلان کیستند؟ فرمود : «کسانی که در خانه هایشان سرکه دارند [و استفاده می کنند] ، و کسانی که [دندان هایشان را ]خلال می کنند» .
امام کاظم علیه السلام در پاسخ سؤال فضل بن یونس در باره مقدار خلال کردن :ای فضل! از غذایی که در دهانت باقی مانده است ، آنچه را با گرداندن زبانت بر گرفتی ، بخور و آنچه را که مانده و با خلال کردن بیرون آوردی ، مختاری که بخوری یا دور افکنی .
7 / 8مسواک زدن (1)پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسواک بزنید ؛ زیرا مسواک زدن ، دهان را پاکیزه می کند .
.
1- .احادیث باب مسواک همان گونه که ملاحظه می کنید در باره حکمت مسواک کردن اند که همان نظافت و بهداشت دهان و دندان است . این آداب ، مخصوص به بعد از غذا نیستند و ما در این جا آنها را به جهت تطبیق داشتن با عنوان ، برای برخی از آداب غذا خوردن آورده ایم .
ص: 38
عنه صلی الله علیه و آله :اِستاکوا وتَنَظَّفوا. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :عَلَیکُم بِالسِّواکِ ؛ فَنِعمَ الشَّیءُ السِّواکُ. (2)
الإمام الصادق علیه السلام :نَزَلَ جَبرَئیلُ علیه السلام عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِالسِّواکِ وَالخِلالِ وَالحِجامَهِ. (3)
7 / 9کَنسُ ما تَحتَ المائِدَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا رَفَعتُمُ المائِدَهَ فَاکنُسوا ما تَحتَها؛ فَإِنَّ الشَّیاطینَ یَلتَقِطونَ ما تَحتَها ، فَلا تَجعَلوا لَهُم نَصیباً فی طَعامِکُم. (4)
7 / 10الاِستِلقاءُ عَلَی القَفاالإمام الصادق علیه السلام :الاِستِلقاءُ بَعدَ الشِّبَعِ یُسمِنُ البَدَنَ ، ویُمرِئُ الطَّعامَ ، ویُسِلُّ الدّاءَ. (5)
الإمام الرضا علیه السلام :إذا أکَلتَ شَیئاً فَاستَلقِ عَلی قَفاکَ ، وضَع رِجلَکَ الیُمنی عَلَی الیُسری. (6)
.
1- .المصنّف لابن أبی شیبه : ج 1 ص 197 ح 25 عن سلیمان بن سعید ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 259 ح 7442 عن سلیمان بن صرد ، تاریخ دمشق : ج 36 ص 124 عن عبداللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، کنز العمّال : ج 9 ص 311 ح 26165 .
2- .کنز العمّال : ج 9 ص 314 ح 26183 نقلاً عن عبد الجبّار الخولانی عن أنس.
3- .الکافی : ج 6 ص 376 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 377 ح 2320 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 118 ح 281 کلّها عن أبی جمیله ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 52 ح 109 ولیس فیها «علی رسول اللّه صلی الله علیه و آله » ، بحار الأنوار : ج 76 ص 130 ح 21.
4- .نوادر الاُصول : ج 1 ص 255 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 416 ح 41638.
5- .الدعوات : ص 80 ح 200 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 412 ح 9.
6- .الکافی : ج 6 ص 299 ح 21 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 100 ح 435 کلاهما عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 316 ح 1013.
ص: 39
7 / 9 جارو زدن زیر سفره
7 / 10 دراز کشیدن به پشت
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسواک بزنید و نظافت کنید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسواک بزنید که مسواک زدن ، چیز خوبی است! .
امام صادق علیه السلام :جبرئیل علیه السلام با [دستور] مسواک زدن و خلال کردن و حجامت نمودن ، بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نازل شد .
7 / 9جارو زدن زیر سفرهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه سفره را برچیدید ، زیر آن را جارو کنید ؛ زیرا شیاطین ، آنچه را زیر سفره ریخته است ، بر می دارند . پس در غذای خود ، سهمی برای آنان مگذارید .
7 / 10دراز کشیدن به پشتامام صادق علیه السلام :دراز کشیدن به پشت بعد از سیر شدن ، بدن را چاق می کند ، غذا را هضم می نماید و درد را می زداید .
امام رضا علیه السلام :هر گاه چیزی خوردی ، به پشتْ دراز بکش و پای راستت را روی پای چپت قرار بده .
.
ص: 40
المحاسن عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر عمّن ذکره :رَأَیتُ أبَا الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام إذا تَغَدَّی استَلقی عَلی قَفاهُ ، وألقی رِجلَهُ الیُمنی عَلَی الیُسری. (1)
7 / 11تَرکُ النَّومِ بَعدَهُ مُباشَرَهًرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أذیبوا طَعامَکُم بِذِکرِ اللّهِ وَالصَّلاهِ ، ولا تَناموا عَلَیهِ فَتَقسُوَ قُلوبُکُم. (2)
.
1- .المحاسن : ج 2 ص 236 ح 1723 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 419 ح 30.
2- .المعجم الأوسط : ج 5 ص 163 ح 4952 ، شُعب الإیمان : ج 5 ص 124 ح 6044 ، عمل الیوم واللیله لابن السنی : ص 172 ح 488 کلّها عن عائشه ، کنز العمّال : ج 15 ص 245 ح 40773؛ الدعوات : ص 76 ح 178 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 412 ح 9.
ص: 41
7 / 11 نخوابیدن ، بلافاصله بعد از خوردن غذا
المحاسن به نقل از احمد بن محمّد بن ابی نصر ، از کسی که نامش را برد :[امام ]رضا علیه السلام را دیدم که هر گاه غذا می خورد ، به پشتْ دراز می کشید و پای راستش را روی پای چپ می انداخت .
7 / 11نخوابیدن ، بلافاصله بعد از خوردن غذاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :غذایتان را با نام خدا و نماز ، هضم کنید (1) و بلافاصله بعد از غذا نخوابید ؛ که دل هایتان سخت می شود .
.
1- .یعنی : بعد از غذا به ذکر و نماز بپردازید و بلافاصله نخوابید تا غذا هضم شود و آن گاه استراحت کنید . م .
ص: 42
الفصل الثامن: آداب أکل اللّحم8 / 1اِختِیارُ لَحمِ المَقادیمِ وخاصّهً الذِّراعالإمام علیّ علیه السلام :کانَ أحَبُّ الشّاهِ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الذِّراعَ . (1)
الإمام الباقر علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُعجِبُهُ الذِّراعُ . (2)
مسند ابن حنبل عن یحیی بن أبی إسحاق عن رجل من بنی غِفار :حَدَّثَنی فُلانٌ أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله اُتِیَ بِطَعامٍ مِن خُبزٍ ولَحمٍ ، فَقالَ : «ناوِلنِیالذِّراعَ»، فَنووِلَ ذِراعاً فَأَکَلَها. (3)
الإمام الصادق علیه السلام :سَمَّتِ الیَهودِیَّهُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فی ذِراعٍ . وکانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُحِبُّ الذِّراعَ وَالکَتِفَ ، ویَکرَهُ الوَرکَ (4) ؛ لِقُربِها مِنَ المَبالِ . (5)
.
1- .التاریخ الکبیر : ج 6 ص 391 الرقم 2740 عن عمر بن علیّ بن أبی طالب ، مسند الشامیّین : ج 3 ص 120 ح 1912 و 1913 کلاهما عن أبی هریره من دون إسنادٍ إلی الإمام علی علیه السلام .
2- .الکافی : ج 6 ص 315 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 262 ح 1830 کلاهما عن زراره ، بحار الأنوار : ج 66 ص 71 ح 60 ؛ سنن أبی داود : ج 3 ص 350 ح 3781 عن عبد اللّه بن مسعود ، مسند ابن حنبل : ج 9 ص 228 ح 23920 عن أبی رافع ، المعجم الکبیر : ج 22 ص 336 ح 842 عن أبی عبید والثلاثه الأخیره من دون إسنادٍ إلی الإمام الباقر علیه السلام ، کنز العمّال : ج 7 ص 103 ح 18170 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 2 ص 305 ح 5089 ، البدایه والنهایه : ج 6 ص 121 .
4- .الوَرْکُ : ما فوق الفَخِذِ (القاموس المحیط : ج 3 ص 322 «ورک»).
5- .الکافی : ج 6 ص 315 ح 3 عن ابن القدّاح ، المحاسن : ج 2 ص 262 ح 1831 عن ابن القدّاح عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 71 ح 61 .
ص: 43
فصل هشتم : آداب خوردن گوشت
8 / 1 خوردن گوشت پیش سینه بویژه سرْدست
فصل هشتم : آداب خوردن گوشت8 / 1خوردن گوشت پیش سینه بویژه سرْدستامام علی علیه السلام :مطلوب ترین قسمت گوسفند برای پیامبر صلی الله علیه و آله سرْدست بود .
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا ، سرْدست را دوست داشت .
مسند ابن حنبل به نقل از یحیی بن ابی اسحاق ، از مردی از بنی غِفار :فلانی برایم نقل کرد که غذای نان و گوشت برای پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند . فرمود : «از سردست به من بده» . و سردستی به ایشان دادند و ایشان از آن تناول کرد .
امام صادق علیه السلام :آن زن یهودی ، پیامبر صلی الله علیه و آله را با سردست گوسفند ، مسموم کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله سردست ، دوست داشت و ران گوسفند را خوش نمی داشت ؛ چرا که به مجاری ادرار ، نزدیک است .
.
ص: 44
دعائم الإسلام :عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أنَّهُ کانَ یُحِبُّ... اللَّحمَ ، وکانَتِ الذِّراعُ مِنَ اللَّحمِ تُعجِبُهُ ، واُهدِیَت إلَیهِ صلی الله علیه و آله شاهٌ فَأَهوی إلَی الذِّراعِ ، فَنادَتهُ : إنّی مَسمومَهٌ ! . (1)
الإمام الرضا علیه السلام لِغُلامِهِ :اِشتَرِ لَنا مِنَ اللَّحمِ المَقادیمَ ، ولا تَشتَرِ لَنا المَآخیرَ ؛ فَإِنَّ المَقادیمَ أقرَبُ مِنَ المَرعی ، وأبعَدُ مِنَ الأَذی . (2)
8 / 2غَسلُ اللَّحمِ قَبلَ طَبخِهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَرَّ أخی عیسی علیه السلام بِمَدینَهٍ ، فَإِذا وُجوهُهُم صُفرٌ وعُیونُهُم زُرقٌ ، فَشَکَوا إلَیهِ ما بِهِم مِنَ العِلَلِ . فَقالَ : دَواؤُکُم مَعَکُم ، أنتُم إذا أکَلتُمُ اللَّحمَ طَبَختُموهُ غَیرَ مَغسولٍ ، ولَیسَ یَخرُجُ شَیءٌ مِنَ الدُّنیا إلّا بِجَنابَهٍ . فَغَسَلوا بَعدَ ذلِکَ لُحومَهُم فَذَهَبَت أمراضُهُم . (3)
8 / 3النَّهسرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِنهَسُوا اللَّحمَ نَهسا (4) ؛ فَإِنَّهُ أهنَأُ وأمرَأُ . (5)
.
1- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 110 ح 356 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 76 ح 73 .
2- .الدعوات : ص 140 ح 353 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 75 ح 70 .
3- .قصص الأنبیاء : ص 274 ح 330 عن ابن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، علل الشرائع : ص 575 ح 1 عن عمر بن علیّ عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 14 ص 321 ح 28 .
4- .النَّهْسُ : أخذ اللَّحم بأطراف الأسنان. والنَّهْش : الأخذ بجمیعها (النهایه : ج 5 ص 136 «نهس»).
5- .سنن الترمذی : ج 4 ص 276 ح 1835 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 48 ح 7331 وص 49 ح 7332 وفیهما «انتهشوا» و«نهشاً» بدل «انهسوا» و«نهساً» وکلّها عن صفوان بن اُمیّه ، کنز العمّال : ج 15 ص 236 ح 40732 .
ص: 45
8 / 2 شستن گوشت پیش از پختن آن
8 / 3 به دندان کشیدن گوشت
دعائم الإسلام :پیامبر خدا ... به گوشت علاقه داشت و [بویژه] از سردست خوشش می آمد . گوسفندی [بریان شده ]به ایشان هدیه شد و ایشان به طرف سردست ، دست بُرد . سردست ، صدا زد که : من زهرآلودم .
امام رضا علیه السلام به غلامش :گوشت پیش سینه و سردست برایمان بخر و از خریدن ران ، خودداری کن ؛ زیرا پیش سینه و سردست ، به چراگاه نزدیک تر و از آلودگی دورتر است .
8 / 2شستن گوشت پیش از پختن آنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برادرم عیسی علیه السلام از شهری گذشت . دید رخسار مردمانش زرد و چشمانشان آبی ( پریده رنگ) است . آنان از دردهایشان به وی شکایت کردند . عیسی علیه السلام فرمود : «دوایتان در دست خودتان است . شما وقتی گوشت می خورید ، آن را نَشُسته می پزید ، در حالی که هیچ جانداری نیست که از دنیا برود ، مگر آن که جُنُب است» . از آن پس ، گوشت هایشان را شستند و بیماری هایشان از بین رفت .
8 / 3به دندان کشیدن گوشتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گوشت را به دندان بکشید ؛ چرا که این ، لذیذتر و گواراتر است .
.
ص: 46
عنه صلی الله علیه و آله :قَرِّبِ اللَّحمَ مِن فیکَ ؛ فَإِنَّهُ أهنَأُ وأمرَأُ . (1)
سنن أبی داود عن صَفوان بن اُمیّه :کُنتُ آکُلُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَآخُذُ اللَّحمَ بِیَدی مِنَ العَظمِ ، فَقالَ : أدنِ العَظمَ مِن فیکَ ؛ فَإِنَّهُ أهنَأُ وأمرَأُ . (2)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَقطَعُوا اللَّحمَ بِالسِّکّینِ ؛ فَإِنَّهُ مِن صَنیعِ الأَعاجِمِ ، وَانهَسوهُ ؛ فَإِنَّهُ أهنَأُ وأمرَأُ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا أرادَ أحَدُکُم أن یَأکُلَ اللَّحمَ فَلا یَقطَعهُ بِالسِّکّینِ ، ولکِن لِیَأخُذهُ بِیَدِهِ فَلیَنهَشهُ بِفیهِ ؛ فَإِنَّهُ أهنَأُ وأمرَأُ . (4)
8 / 4اِجتِنابُ أکلِ القَدیدِالإمام الصادق علیه السلام :أربَعَهٌ تُهرِمُ قَبلَ أوانِ الهَرَمِ : أکلُ القَدیدِ (5) ، وَالقُعودُ عَلَی النَّداوَهِ ، وَالصُّعودُ فی الدَّرَجِ ، ومُجامَعَهُ العَجوزِ . (6)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 10 ص 452 ح 27714 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 49 ح 7333 کلاهما عن صفوان بن اُمیّه ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 126 ح 7103 عن صفوان بن أبی اُمیّه ، کنز العمّال : ج 15 ص 246 ح 40883 .
2- .سنن أبی داود : ج 3 ص 350 ح 3779 ، مسند ابن حنبل : ج 10 ص 452 ح 27714 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 126 ح 7103 ، السنن الکبری : ج 7 ص 456 ح 14625 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 49 ح 7333 کلّها نحوه وفیها «قرب اللحم» بدل «أدن العظم» ، کنز العمّال : ج 15 ص 246 ح 40883 .
3- .سنن أبی داود : ج 3 ص 349 ح 3778 ، سنن النسائی : ج 4 ص 172 نحوه ، السنن الکبری : ج 7 ص 456 ح 14626 وکلّها عن عائشه ، کنز العمّال : ج 15 ص 236 ح 40731 ؛ الدعوات ص 154 ح 419 ، طبّ النبیّ صلی الله علیه و آله : ص 5 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 427 ح 6 وراجع : المحاسن : ج 2 ص 264 ح 1838 .
4- .المعجم الکبیر : ج 23 ص 285 ح 624 ، کنز العمّال : ج 15 ص 263 ح 40884 نقلاً عن شُعب الإیمان وکلاهما عن اُمّ سلمه.
5- .القَدِیْد : اللّحم المملوح المُجَفّف فی الشمس (النهایه : ج 4 ص 22 «قدد»).
6- .تحف العقول : ص 317 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 230 ح 15 .
ص: 47
8 / 4 اجتناب از خوردن گوشت نمک سود
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گوشت را به دهانت نزدیک کن ؛ چرا که این ، لذیذتر و گواراتر است .
سنن أبی داوود به نقل از صفوان بن امیّه :با پیامبر صلی الله علیه و آله غذا می خوردم و من ، گوشت را با دستم از استخوان جدا می کردم [و می خوردم] . فرمود : «گوشت را نزدیک دهانت ببر [و با دندانت گوشت را از استخوان جدا کن ]که این ، لذیذتر و گواراتر است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گوشت را با کارد ، جدا نکنید که این ، روش عجم است ؛ بلکه آن را به دندان بکشید ؛ چرا که این گونه ، لذیذتر و گواراتر است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما خواست گوشت بخورد ، آن را با کارد نَبُرد ؛ بلکه با دستش بگیرد و به دندان بکشد ؛ چرا که این طور ، لذیذتر و گواراتر است .
8 / 4اجتناب از خوردن گوشت نمک سودامام صادق علیه السلام :چهار چیز است که پیری زودرس می آورد : خوردن گوشت نمک سود ، نشستن بر روی زمین نمناک ، بالا رفتن از پلّه ، و مجامعت با زنان سال خورده .
.
ص: 48
عنه علیه السلام :ثَلاثَهٌ یَهدِمنَ البَدَنَ ورُبَّما قَتَلنَ : أکلُ القَدیدِ الغابِّ (1) ، ودُخولُ الحَمّامِ عَلَی البِطنَهِ ، ونِکاحُ العَجائِزِ . (2)
عنه علیه السلام :ثَلاثٌ یُؤکَلنَ وهُنَّ یَهزِلنَ . . . اللَّحمُ الیابِسُ ، وَالجُبنُ ، وَالطَّلعُ (3) . (4)
عنه علیه السلام :اِثنانِ یَضُرّانِ مِن کُلِّ شَیءٍ ولا یَنفَعانِ مِن شَیءٍ . . . فَاللَّحمُ الیابِسُ ، وَالجُبنُ . (5)
الإمام الهادی علیه السلام :القَدیدُ لَحمُ سَوءٍ ؛ لِأَنَّهُ یَستَرخی فی المَعِدَهِ ، ویُهَیِّجُ کُلَّ داءٍ ، ولا یَنفَعُ مِن شَیءٍ ، بَل یَضُرُّهُ . (6)
الکافی عن محمّد بن عیسی :قَالَ أبو الحَسَنِ الثّالِثُ علیه السلام : ما أکَلتُ طَعاماً أبقی ولا أهیَجَ لِلدّاءِ مِنَ اللَّحمِ الیابِسِ یَعنِی القَدیدَ . (7)
راجع : موسوعه الأحادیث الطبیّه : ج 1 ص 74 ح107 .
.
1- .غَبَّ اللّحْمُ : إذا أنتن (النهایه : ج 3 ص 336 «غبب»).
2- .الکافی : ج 6 ص 314 ح 6 ، المحاسن : ج 2 ص 253 ح 1797 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 348 ح 1131 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 75 ح 19 .
3- .الطَّلْع : ما یطلع من النخل ثمّ یصیر بُسْراً وتمراً (مجمع البحرین : ج 2 ص 1109 «طلع»).
4- .الکافی : ج 6 ص 315 ح 7 ، المحاسن : ج 2 ص 254 ح 1798 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 426 ح 1453 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 308 ح 1.
5- .الکافی : ج 6 ص 315 ح 7 ، المحاسن : ج 2 ص 254 ح 1798 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 426 ح 1453 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 64 ح 34 .
6- .الکافی : ج 6 ص 314 ح 4 عن محمّد بن عیسی ، بحار الأنوار : ج 62 ص 280 نقلاً عن الشهید الأوّل نحوه.
7- .الکافی : ج 6 ص 314 ح 3 .
ص: 49
امام صادق علیه السلام :سه چیز است که بدن را خراب می کند و شاید بکُشد : خوردن گوشت نمک سود مانده ، حمّام رفتن با شکم سیر ، و نزدیکی با زنان سال خورده .
امام صادق علیه السلام :سه خوراکی است که لاغری می آورد ... : گوشت خشکیده ، پنیر و شکوفه خرما .
امام صادق علیه السلام :دو چیزند که کاملاً مضرّند و هیچ سودی ندارند : گوشت خشکیده و پنیر .
امام هادی علیه السلام :گوشت نمک سود ، بد گوشتی است ؛ چون در معده تخمیر می شود و دردها (بیماری ها) را تحریک می کند ، و هیچ فایده ای ندارد ؛ بلکه مضرّ است .
الکافی به نقل از محمّد بن عیسی :امام هادی علیه السلام هیچ غذایی نخوردم که ماندگارتر (دیرهضم تر) و دردانگیزتر از گوشت خشکیده یعنی نمک سود باشد .
ر .ک : دانش نامه احادیث پزشکی : ج 1 ص 105 ح 107 .
.
ص: 50
8 / 5اِجتِنابُ أکلِ اللَّحمِ النِّیءِالإمام الباقر علیه السلام :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله نَهی أن یُؤکَلَ اللَّحمُ غَریضاً (1) ، وقالَ : إنَّما تَأکُلُهُ السِّباعُ ، ولکِن حَتّی تُغَیِّرَهُ الشَّمسُ أوِ النّارُ . (2)
الکافی عن هشام بن سالم :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن أکلِ لَحمِ النِّیءِ (3) ، فَقالَ : هذا طَعامُ السِّباعِ . (4)
الإمام الرضا علیه السلام :أکلُ اللَّحمِ النِّیءِ یورِثُ الدّودَ فی البَطنِ . (5)
8 / 6اِجتِنابُ إدمانِ أکلِ اللَّحمِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ اللَّحمَ أربَعینَ صَباحاً قَسا قَلبُهُ . (6)
الإمام علیّ علیه السلام :لا تَجعَلوا بُطونَکُم مَقابِرَ الحَیَوانِ . (7)
الإمام الصادق علیه السلام :کانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَکرَهُ إدمانَ اللَّحمِ ویَقولُ : إنَّ لَهُ ضَراوَهً (8) کَضَراوَهِ الخَمرِ . (9)
.
1- .غَرِیْضاً : أی طَرِیّاً (النهایه : ج 3 ص 360 «غرض»).
2- .الکافی : ج 6 ص 313 ح 1 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 350 ح 4332 بزیاده «یعنی نیئاً» بعد «غریضاً» ، المحاسن : ج 2 ص 263 ح 1834 وفیهما «قال حریز یعنی» بدل «ولکن» وکلّها عن زراره ، بحار الأنوار : ج 66 ص 71 ح 64 .
3- .وفی المحاسن وبحار الأنوار : «اللحم النیء» . والنِّیء : هو الّذی لم یُطبخ ، أو طُبخ ولم ینضج . یقال : ناءَ اللحمُ فهو نِیء بالکسر . وقد یُترک الهمز ویُقلب یاءً فیقال : نِیٌّ (النهایه : ج 5 ص 140 «نیأ»).
4- .الکافی : ج 6 ص 314 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 263 ح 1833 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 71 ح 63 .
5- .طبّ الإمام الرضا علیه السلام : ص 28 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 321.
6- .طبّ النبیّ صلی الله علیه و آله : ص 5 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 294 .
7- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 1 ص 26 .
8- .الضَّراوَه : العاده ، یقال : ضَرِیَ الشیءُ بالشیء ؛ إذا اعتاده فلا یکاد یصبر عنه (لسان العرب : ج 14 ص 482 «ضرا») .
9- .المحاسن : ج 2 ص 261 ح 1827 عن عبد الرحمن العزرمی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 69 ح 57 .
ص: 51
8 / 5 اجتناب از خوردن گوشت خام و نیم پخته
8 / 6 اجتناب از مداومت در خوردن گوشت
8 / 5اجتناب از خوردن گوشت خام و نیم پختهامام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از خوردن گوشت تازه و خام ، نهی کرد و فرمود : «درندگان ، گوشت خام می خورند ؛ بلکه باید با آفتاب یا آتش پخته شود» .
الکافی به نقل از هشام بن سالم :از امام صادق علیه السلام در باره خوردن گوشت خام پرسیدم . فرمود : «گوشت خام ، خوراک درندگان است» .
امام رضا علیه السلام :خوردن گوشت خام ، باعث انگل معده می شود .
8 / 6اجتناب از مداومت در خوردن گوشتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس چهل روز گوشت بخورد ، سنگ دل می شود .
امام علی علیه السلام :معده هایتان را گورستان حیوانات نکنید .
امام صادق علیه السلام :علی علیه السلام مداومت در خوردن گوشت را خوش نمی داشت و می فرمود : «این کار ، عادتی ( / اعتیادی) (1) مانند عادت به شرابخواری می آورد» .
.
1- .واژه «ضراوه» که در متن عربی آمده به معنای درنده خویی نیز به کار می رود .
ص: 52
ربیع الأبرار :فی الحَدیثِ : مَن داوَمَ عَلَی اللَّحمِ أربَعینَ یَوماً قَسا قَلبُهُ ، ومَن تَرَکَهُ أربَعینَ یَوماً ساءَ خُلُقُهُ . (1)
8 / 7وَجَباتُ أکلِ اللَّحمِالإمام الصادق علیه السلام :کُلُوا اللَّحمَ فی کُلِّ اُسبوعٍ ، ولا تُعَوِّدوهُ أنفُسَکُم وأولادَکُم ؛ فَإِنَّ لَهُ ضَراوَهً کَضَراوَهِ الخَمرِ ، ولا تَمنَعوهُم فَوقَ الأَربَعینَ یَوماً ؛ فَإِنَّهُ یُسیءُ أخلاقَهُم . (2)
المحاسن عن إدریس بن عبد اللّه :کُنتُ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَذَکَرَ اللَّحمَ ، فَقالَ : کُل یَوما بِلَحمٍ ، ویَوما بِلَبَنٍ ، ویَوما بِشَیءٍ آخَرَ . (3)
تعلیققال الشهید قدس سره فی الدروس : «روی کراهه إدمان اللحم ، وأنّ له ضراوه کضراوه الخمر ، وکراهه ترکه أربعین یوما ، وأنّه یستحبّ فی کلّ ثلاثه أیّام ، ولو دام علیه اُسبوعین ونحوها لعلّه أو (4) فی الصوم فلا بأس ، ویکره أکله فی الیوم مرّتین» . (5)
.
1- .ربیع الأبرار : ج 2 ص 706 .
2- .الاُصول الستّه عشر : ص 136 ح 33 عن زید الزرّاد .
3- .المحاسن : ج 2 ص 262 ح 1829 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 70 ح 59 .
4- .فی بحار الأنوار والطبعه الحجریّه للمصدر : «وفی الصوم» .
5- .الدروس : ج 3 ص 29 .
ص: 53
.